öktepe, bugünkü Türkmenistan’ın kuzeybatısında tarihî bir Türkmen şehridir. Ruslar, bu kaleyi alarak bütün Türkistan’a hâkim olmak istiyorlar ancak üstün silah güçlerine rağmen bir türlü ele geçiremiyorlardı.
1877–1878 Osmanlı-Rus savaşı yani 93 harbi, Osmanlı Devleti’nin tarihinde karşılaştığı en büyük mağlubiyet ve felaketlerden biridir. Rus kuvvetleri doğuda Erzurum’a, batıda İstanbul’da Yeşilköy’e dayandılar. Bu büyük felaket, Osmanlı Devletinin yıkılışının başlangıcı olduğu gibi, bütün Türkistan’ın işgalinin de başlangıcı olmuştur.
Göktepe’yi düşüren Ruslar, daha sonra bütün Türkistan’ı işgal ettiler.
Osmanlılar Savaşı Kaybedince…
1877 baharında Kızıl-Arvat’a kadar ilerleyen Rus orduları, o sırada 1877–1878 Osmanlı Rus harbinin başlaması üzerine Osmanlılarla savaşmak için Kafkasya’ya geri çekilince, Türkmenler kısa bir nefes alma fırsatı buldular. Ancak bu savaşı Osmanlıların kaybetmesi üzerine Rus orduları daha yüksek moral ve takviye birlikler ile Hazar Denizi’nin doğusuna geçmeye başladılar.
1879 yaz aylarında Rus orduları, Türkmenistan topraklarında doğuya doğru ilerlemeye başladı. Türkmen topraklarını işgal ile görevlendirilen bu ordu; topları, mitralyözleri ve seri ateş eden modern tüfekleriyle büyük bir silah üstünlüğüne sahipti.
Türkmenlerin ellerindeki yegâne silah ise kendi imalâtları olan doldurma tüfekleri ile bellerindeki kılıçlardan ibaretti. Bu sebeple Türkmen birlikleri, üstün ateş gücüne sahip Rus orduları karşısında tutunamayarak bölgedeki tek müstahkem mevki olan Göktepe kalesine kadar çekildi.
Bozgun!
9 Eylül 1879 sabahı Göktepe’ye taarruz eden Ruslar, ağır topçu ateşi altında Türkmenlere çok büyük zâyiat verdirdiler. Akşama kadar devam eden topçu ateşi altında özellikle sivil halk, yaşlılar, kadınlar ve çocuklardan büyük kayıplar verildi.
Ancak akşamüzeri son bir taarruz ile kale surlarını geçerek Türkmenlerle göğüs göğse savaşa giren Rusları acı bir sürpriz bekliyordu. Çünkü büyük bir vatan sevgisine ve ayrıca yakın dövüş kabiliyetine sahip olan Türkmenler, bu göğüs göğse muharebede Ruslara büyük kayıplar verdirerek bozguna uğrattılar. Ruslar bu beklenmeyen mağlubiyet karşısında sadece Göktepe kalesini terk etmekle kalmayıp, Hazar Denizi’ne kadar da geri çekildiler.
Ruslar Yeniden İlerliyor!
Fakat ertesi yıl Rusya hem ordu komutanını ve hem de önceki yıl Türkmenlerle göğüs göğse savaşta büyük bir moral çöküntüsü yaşamış olan askerlerini değiştirerek daha büyük çaptaki yeni birlikler ve yeni bir komutan ile Hazar Denizi’ni geçerek Türkmen topraklarında tekrar ilerlemeye başladı.
Türkmenler, Rus ordusunu yine Göktepe kalesinde karşıladı. Ancak bu defa Rus ordu komutanı, Türkmenlerle yakın savaşı göze alamadı ve uzak mesafeden kale duvarlarının dibine kadar kanallar açtırıp kalenin etrafına ve duvarların altına çok sayıda mayın döşetti.
Göktepe Düşüyor, Facia Başlıyor…
Rus ordusunun yakın savaşa girmeyeceğini ve kaleyi işgal etmek için yapılan hazırlıkları anlayan Türkmenler, 1881 Ocak ayında zaman zaman kaleden çıkarak yaptığı hücumlarla Rus birliklerine ağır kayıplar verdirmeye başladılar.
Bu arada kalenin altına mayın döşeme işlemini tamamlayan Ruslar, 29 Ocak günü Türkmenlerin Aşkabat’a çekilmesini önlemek için Göktepe kalesinden Aşkabat’a bağlanan yolu da süvari birliklerine kestirdikten sonra, kesif bir topçu ateşi başlattılar. Akşama kadar top ateşi altında perişan olan kale, akşamüzeri, daha önce yeraltından döşenen mayınların da art arda patlamasıyla feci bir katliama sahne oldu.
Bu arada top ateşi ve mayın patlamalarından kurtularak Aşkabat’a doğru kaçmakta olan kadın, çocuk ve yaşlılardan oluşan halk, önceden yolu kesen Rus askerlerinin mitralyöz ateşi altında bir başka katliamın kurbanı olurken, Göktepe kalesinin yiğit savunucuları da son nefeslerine kadar mücadele ederek şehit düştüler.
Tarihin kaydettiği bu en haksız, en adaletsiz ve en namertçe savaşta Rusların kaybı 300 kişiyi bile bulmazken, Türkmenler 6500 kişisi kalenin müdafaasında ve 28.000 kişisi de Aşkabat yönüne çekilen halka uygulanan katliamda olmak üzere toplam 34.500 kişilik bir can kaybı verdiler.
Göktepe’nin düşmesinden sonra Aşkabat’a kadar rahatça ilerleyen Rus orduları 1884 Ocak ayına kadar Türkmenistan topraklarının tamamını işgal etti.
S.Necibullah Yıldırım
