üyümbike Hatun, son Kazan hânı Safa Giray’ın eşidir. Safa Giray ölünce yerine oğlu Ötemiş Giray, hân ilan edilir, fakat henüz 2 yaşında oluşundan dolayı hanlığı annesi Süyümbike idare eder.
Ruslar o dönemde Türk beyleri arasındaki ihtilaflardan faydalanarak bölgeyi yavaş yavaş kontrolleri altına alır. Süyümbike Hatun, Rus çarı Korkunç İvan’ı her seferinde bozguna uğratır. Bunun üzerine Ruslar Zuye Çayı’nın İdil nehrine döküldüğü yere bir hisar yaparlar ve bölgeyi tam kontrol altına alırlar.
Bu durumdan ürken bazı beylikler Ruslara yakınlaşırlar, Rusların tek isteği vardır. Her defasında kendilerine kan kusturan bu yiğit Süyümbike Hatun’u ve oğlu Ötemiş’in kendilerine teslim edilmesini isterler. Bu beyler, tatlı canları ve dünyalık hırslarından dolayı bu yiğit kadını ve oğlunu teslim ederler.
Süyümbike Hatun Rus gemisine bindirilip giderken Kazan’a bakarak dudaklarından şu ibretlik sözler dökülür:
“Kan dolu şehir, sana kaygı ve haset olsun. Başından tacın düştü. Efendi iken köleliğe düştün. Şöhretin bitti, hâlsiz kaldın ve yere serildin. Nerede senin sultanların ve onların meclisleri. Şehrin içinde o zaman bal nehirleri akardı, şimdi ise su gibi kan akıyor…”
Birçok taviz vererek hayatlarını sürdüreceklerini sanan beyler, yanıldıklarını çok geç anlamışlardır ama iş işten geçmiştir. Çok geçmeden toprakları Rus istilasına uğrar.
Ruslar,1552 de Kazan’a girdiklerinde çok ilginçtir, her yeri yakıp yıkarlar fakat Süyümbike Minaresi’ne dokunmazlar.
Süyümbike hatun sürgünde 26 yaşında vefât etmiştir.
Süyümbike Minaresi isimli şiir aşağıdadır:
Her binadan büyük olup, göklere çıkmış başın,
Ben biliyorum belli etmesen de, akar gözden yaşın,
Bu hâlinden şikayet etti senin her bir taşın,
Kalbimi bin parça etti şu güzel Han Mescidi!
Bir zamanlar sende namaz kılanlar han idi,
Kavmi Tatar ve Türk’ün meskeni Kazan idi,
O vakti tasvir etsek, ne güzel zamandı öyle!
Kalbimi bin parça etti şu güzel Han Mescidi!
Hep kilise ortasında yalnız kaldın, niçin?
İltifatın biz Tatar’dan sen, bina, aldın niçin?
Ehl-i İslâm gönlüne sen hasreti saldın niçin?
Kalbimi bin parça etti şu güzel Han Mescidi!
Bir zamanlar sende yaşardı ehli İslâm askeri
Şevketin bitti bugünde, kalmadı binde biri,
Başkalarının yeri oldu bugün İslâm yeri,
Kalbimi bin parça etti şu güzel Han Mescidi!
Sen ümid kessen de bizden, biz ümidi kesmedik,
Zahiren dayansak da bizler, gönlümüzden sabredemedik,
Câhil olduğumuz bir zamanda kıymetini bilmedik,
Kalbimi bin parça etti şu güzel Han Mescidi!
Mecid Gafuri
Ö. Serdar Akın
