S
ultan İkinci Abdülhamid Han Osmanlı Eğitimini Modernleştirdi
Sultan Abdülhamid Han 31 Ağustos 1876 tarihinde tahta çıktığında Osmanlı Devleti Sırbistan ve Karadağ ile savaş halinde, Rusya’nın Balkanlarda kıskacı altında idi. Devlet yönetimine hâkim olan Mithat Paşa Hükümeti, Osmanlı’yı Rusya’ya karşı savaşa sokmuş, bu savaş neticesinde Osmanlı Devleti ağır bir yenilgiye uğraşmıştı. Tarihimize 93 Harbi olarak geçen bu savaş sonrasında devlet adeta çökme diğer bir ifade ile tarih sahnesinden çekilme safhasına gelmişti.
Sultan Abdülhamid Han saltanatında devleti savaşlardan uzak tutarak çözülen, yıkılmaya yüz tutan devleti; eğitim, sosyal, ekonomi gibi birçok alanda yaptığı hamlelerle ayağı kaldırmıştır. Saltanatında mektepler, kütüphaneler, hastaneler, demir yolları, kara yolları, saat kuleleri gibi birçok hizmette bulunmuştur.
Şartlar ne olursa olsun eğitim konusunu asla ihmal etmedi…
Bütün bu ahval içerisinde eğitim alanında da birçok başarılı çalışma yaptı. Hatta eğitim alanında köklü değişiklik yaptı dersek abartmış olmayız. Cumhuriyetin kurucularının da aralarında bulunduğu nesil için bir eğitim hamlesi başlattı. Bu eğitim hamlesinin sonucunda yetişenlerin birçoğu devlet idaresinde söz sahibi olmuştur. Akla ve ilme düşman olmamıştır.
Bilakis kendisi bizzat Avrupa’ya talebe gönderilmesinin, eğitim alanında donanımlı bir neslin ortaya çıkmasını teşvik etmiştir. Kendisine yönetilen bilime ve eğitime düşman iftiralarına büyük Sultan şu şekilde seslenmekteydi:
“Hiç akla ve bilgiye düşman olsaydım, Darülfünunlar açar, Mülkiye-i Şahane gibi devlete ve millete bilgili insanlar yetiştiren mektepler kurar mıydım? Hiç akla ve bilgiye düşman olsam, horozdan kaçan genç kızlarımızın okuması için Darü’l Muallimâtlar kurar mıydım? Hiç akla ve bilgiye düşman olsam, Galatasaray Sultanisi’ni Avrupa’nın üniversiteleri ayarına çıkarıp, orada talebelere hukuk dersleri okutur muydum? Ben Mülkiye-i Şahane’ye felsefe dersini koydurduğum zaman, bütün talebe ‘Bizi gâvur yapmak istiyor’ diye ayaklanmıştı.”
İkinci Abdülhamid Han’ı tahtan indirenler onun modern eğitim sisteminde yetişti. Türkiye Cumhuriyeti’ni kuranlar da kendi açtığı modern eğitim sisteminde yetişen nesildir. Zihinsel bir dönüşümün alt yapısını eğitim kurumları ve müfredatıyla gerçekleştirmiştir. Onun döneminde ilköğretim mecburi hale getirilmiştir. Kız ve erkek çocuklarının eşit şekilde tahsili hedeflenmiştir.
10 bin tane eski mahalle mektepleri (Sıbyan) ıslah edilmiş, modern ilkokullar açılmıştır. 6 adet olan ilkokul sayısı 9 bin 347’ye, 277 olan ortaokul (rüştiye) sayısı 619’a, 5 olan lise (idadi) sayısı 109’a çıkarılmıştır. 33 adet Öğretmen Okulu (Muallim Mektebi) açmıştır. Günümüzdeki birçok yüksek okul, fakülte ve üniversiteler yine o dönemde inşa edilmiş, kapalı olanlarda tekrar açılmış, geliştirilmiş bugünkü temelleri atılmıştır.
Başta Darülfünun (İstanbul Üniversitesi), Mekteb-i Mülkiyye-i Şahane (Siyasal Bilgiler Fakültesi), Meteb-i Hukuk (Hukuk Fakültesi), Hamidiye Ticaret Mekteb-i Alisi (Marmara Üniversitesi), Sanayi-i Nefise Meteb-i Alisi (Mimar Sinan Üniversitesi), Orman va Maadin Mektebi, Ziraat Mektebi, Mülkiye Baytar Mektebi, Çoban Mektebi, Sivil Mühendis Mektebi, Polis Mektebi olmak üzere çağa uygun olarak eğitim vermiştir.
Türkiye’de eğer bugün modern okullar, liseler, üniversiteler ve özellikle tıp fakülteleri varsı bunlar Sultan Abdülhamid Han’ın eserleridir diyebiliriz.
Eğitimi Taşrada Yaygınlaştırmıştır
Taşra’da muallim mektepleri açmıştır. Mesela, Anadolu’daki ilk liseyi 1885’de Kastamonu’da kurmuştur. Abdurrahmanpaşa Lisesi bugün hala eğitim vermektedir. Ayrıca bu dönemde Rusya, Avusturya ve İran’da okullar açılmıştır. Galatasaray Sultanisi’nin benzerini Girit ve Beyrut’ta açmıştır. Maden Fakültesi ve Şam Tıp Fakültesi gibi ihtisas bölümleri açmıştır. Osmanlılık ve İslam kardeşliği duygularını ön plana çıkarmak için Rüşdiye seviyesinde Aşiret Mektebleri kurmuştur. Burada Kudüs’ten, Libya’dan, Suriye’den, Irak’tan öğrenciler almış ve onları yetiştirmiştir. Onların yatılı ve ücretsiz okumasını temin etmiştir.
Çin’de Pekin Hamidiye Üniversitesi’ni Kurdu
38 caminin yapılmasına her birinde medrese kurulmasını sağladı. 2 tane din adamını Şeyhülislam teskeresiyle Çin’e gönderdi. Düşünün! 1900 yılında Çin’de 75 milyon Müslüman vardı. Döneminde birçok yabancı okul açılmıştır. Azınlık okullarının faaliyetlerini takip etmek ve yaptırım uygulamak için Ecnebi Okullar Müfettişliği kurulmuştur.
Öğretmen Yetiştirmek İçin Öğretmen Okulları Yaptırmıştır
İlk defa kız öğretmen okulları yaptırmış, Anadolu’nun çeşitli yerlerinde bu amaçla toplamda 33 okul inşa ettirmiştir. Öğrencilere karne hediyesi olarak kitaplar dağıttırmış, kitap sevgisi aşılamıştır. Çocuklara karşı sevgi dolu olduğu bilinir. Okuttuklarının birçoğu daha sonradan kendisine düşman oldu. Kendisine hasımlık edenlere dahi şefkatli ve merhametliydi. Onları kendisine düşman kabul etseydi onları öldürtebilecek kudrete sahipti.
Ayhan Çiftçi
