imur Han’ın baş zevcesi, Bibi
Hanım adıyla tanınan Saray Mülk Hanım’ın yaptırdığı büyük külliyedir.
Timur Han’ın eşlerinden Bibi
Hanım’ın annesi için yaptırttığı cami, Semerkand’ın en büyük anıtlarından
biridir. Burada büyük ifadesiyle ile hem sanat değerini, hem de kütle olarak
iriliğini belirtmek istiyoruz. 167×109 m. oturumludur. Binanın ihtişamı,
kubbelerinin pırıltısı çok uzaktan bile görülüyor.
Giriş cephesi 46 m yükseklikte
çok büyük, çok azametli bir taçkapı, yanlarda yüksek olmayan dar duvarlar ve
köşelerde minareler ile meydana gelir. Dev taçkapının köşeleri de minarelerle
süslenir. İnşaatta 10 Mayıs 1399’da başlanmış. Bina bittikten sonra Timur Han
girişini alçak bularak yıkılıp yeniden yapılmasını emretmiş.
Her gün inşaat alanına gelerek
kapının yeniden yapılmasına nezaret etmiş. Emel Esin, kapıda “Onlara kitabı ve hikmeti öğretecek ve
onları pâk edecek..” ayetini okuduğunu kaydeder. Eski bir fotoğrafında,
büyük taç kapıda giriş kısmının kesme taştan yapılmış olduğu görülür.
Dikdörtgen planlı caminin her
köşesinde ince uzun minareler bulunur. Dış cepheler ve minareler renkli sırlı
tuğladan geometrik desenlerle bezenmiştir.
Avlu açık cami biçimindedir. Buralarda
Ulucami tipindeki çok büyük mescitlerde uygulanan plan şemasına sahiptir.
Girişin karşısındaki dev taç
kapı, mihrap odasını vurgulamaktadır. Binanın dışındaki taç kapı kadar büyük ve
görkemlidir. İki köşesinde minareler ve ortada yüksek niş bulunur. Kapı çerçevesinin
yanları panolarla işlenmiş arkada mihrap odasını örten çok yüksek kubbe görünür
kubbe turkuaz çinilerle kaplıdır.
(Yrd. Doç. Gözde Ramazanoğlu)
