indistan’daki Gürgâniyye Devleti’nin dördüncü sultânı. Ekber Şah’ın oğlu, Hürrem Şah Cihan’ın babasıdır. 1569 (H.977)’de Fethpûr’da doğdu. 3 Kasım 1605’de tahta çıktı. İngilizler’e Hindistan’da ticâret için ilk olarak yerleşme yerleri verdi. İmâm-ı Rabbânî hazretlerini 1617 (H.1027)’de hapsetti. İki sene sonra, pişman olup özür dilemesine rağmen, iki sene askerde bıraktı. 1627 (H.1037)’de Lahor’ da vefât etti.
Selîm Cihangir Şah, babası Ekber Şah’ın çevresindeki, sapık fikirleri ile insanları doğru yoldan ayıran kimselerden bir şeyler öğrenmeye çalıştı. Babası Ekber Şah’a tanrı diye tapanların fikirleri, onu tatmin etmedi. Doğru dürüst bir tahsil ve terbiye görmediği gibi, kendisini, içki ve afyona kaptırdı. Fakat ilme ve ava meraklıydı. Lalası Hân-ı Hânân Abdürrahîm Han’dan az da olsa, istifâde etti. Daha şehzadeliğinde babasının bozuk fikirlerinde akıl hocası olan vezir Ebü’l-Fadl’ı öldürdü. Babasının sapıklıklarına karşı çıktığı için araları açıldı. Hattâ babası onu veliahdlıktan uzaklaştırıp, yerine torunu ve Cihangir’in oğlu Hüsrev’i geçirmek istedi. Bir Hind racasının kızı ile evli olan Hüsrev, dedesinin sapık fikirlerini benimsiyor, Müslümanlara düşmanlık ediyordu.
Ekber Şah’ın kötülüklerine bir son vermek için hazırlık yapan Müslümanlar, yerine Hüsrev’i veliahd tâyin etmek niyetinde olduğunu duyunca, daha az zararlı olan Cihangir Şah’ı desteklediler. Bilhassa İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin talebelerinden ve devlet ileri gelenlerinden olan Seyyid Şeyh Ferîd, Cihangir’e isyan eden en güçlü rakibi ve oğlu Hüsrev’in isyanını bastırdı. Bu yüzden Cihangir Şah, Şeyh Ferîd’e Nevvâb Murtezâ Han ünvanını verdi ve çadırında bizzat ziyaret ederek, Gücerât vâliliğine tâyin etti. Hüsrev’e yardım eden Sih gurusu Arjan Dev, saraya çağrılarak öldürüldü. Bu durum Sihlerle devletin arasını açtı.
Cihangir Şah’ın tahta çıkması, Müslümanlara rahat nefes alma imkânı verdi. Fakat o, babasının adamlarına da hürriyet verdi. Bütün eski rakiplerini içine alacak şekilde af îlân etti. Ebü’l-Fadl’ın oğlu Abdurrahmân’ın rütbesini yükseltti. Hüsrev’e arka çıkanları bile affetti.
1611 yılında, eski kumandanlarından Şir Afgan’ın kırk yaşlarındaki dul karısı Nûr Cihan’la evlendi. Zekî ve kültürlü bir kadın olan Nûr Cihan, Cihangir’in irâdesine hâkim oldu. Eski kocasından olan kızını şehzade Şehriyar’la evlendirdi. Nûr Cihan’ın; İranlı bir râfizî olan babası Gıyas Bey ve yakınları devletin üst kademelerine yükseldiler. Bunlar arasında kardeşi Âsaf Han da vardı. Âsaf Han sonradan başvezir oldu. Âsaf Han’ın kızı Mümtaz Han, şehzade Hürrem’le (Şah Cihan) evlendi.
Nûr Cihân’ın akrabaları sayesinde, İran’ın askerî, ilmî ve idarî şahsiyetleri, şâirleri Hindistan’a akın ettiler. Bir râfizîyi baş müfti yaptılar. Devlet dâirelerine rastgele adam alınmaya başlandı. “Sulh-ı kül yapacağız” iddiasıyla sözde herkesi memnun edecek şeyler yapmak istediler. Devlet harcamaları çoğaldı ve rüşvet aldı yürüdü. İngilizlere ticâret için yerleşme yeri verildi. İmparatorluğun genişlemesi durma noktasına geldi. Kandehar kalesi İranlıların eline geçti. Fırsat ele geçince, İranlıların hakkından gelinmesini Nûr Cihan önledi. Nûr Cihan’ın yakınları tarafından Bâbürlü sarayı lükse alıştırıldı. Sarayda görülen lüks ve rahatın asilzadeler tarafından da taklid edilmesi, savurganlık, yolsuzluk ve ahlâk düşkünlüğü devrinin başlamasına sebeb oldu. Bu hâl, Tîmûroğulları Devleti’nin idarî mekanizmasında tamiri mümkün olmayan hasarlara sebeb oldu. Nûr Cihan da bizzat saray seviyesinde yolsuzlukların başlamasından mesuldü. Âsaf Han ise, İngilizlerle olan münâsebetlerinde hediyeye düşkün bir şahsiyet olduğunu gösterdi. İranlılar gelmeden önce,
Gürkanlı devlet adamlarının sâde bir yaşayışları vardı. Çünkü ananevî Hind hayat felsefesi dâimâ elde bulunanla kifayet edilmesi şeklinde idi. İslâmiyet ise bu kadar olmamakla birlikte, yine yaşama şeklinin seviyesine bir takım tahditler koyuyor, israfı haram kılıyordu. Ancak Nûr Cihan’la Hindistan’a gelen İranlılar, bu tür uhrevî düşüncelere yakınlık gösteren bir hayâta yanaşmadılar. Onların tesiri altında kalan pek çok şahıs, lüks yaşamayı varlıklarının sebebi kabul etme hatâsına düştüler.
Israfın artmasının bir diğer sebebi de, bilhassa üst tabakanın Avrupalılarla temas kurmaları oldu. İngilizler asilzadeler satmak üzere incik boncuk getirerek, bunları çok pahalıya satıyorlardı. Cihangir, her türlü oyuncağa, antika şeylere çocukça bir alâka gösteriyordu. Covert isimli bir ecnebî, altından yapılmış bir düdük verdiğinde, hükümdar bundan hoşlanarak düdüğü bir saat boyunca çaldı. Hele Gücerât vâlisi Seyyid Şeyh Ferîd’in (Mürtezâ Hân) vefâtı ile Cihangir Şah iyiden kontrolden çıktı. Çevresindeki Eshâb-ı kirâm düşmanı râfizîler onu Ehl-i sünnet âlimlerine ve Ehl-i sünnet Müslümanlara karşı kışkırtmaya başladılar. O sırada
Hindistan’da yaşayan, ariflerin ışığı, velîlerin önderi, İslâm’ın bekçisi ve Müslümanların baş tacı İmâm-ı Rabbânî müceddid ve münevvir-i elf-i sânî Şeyh Ahmed-i Fârûkî Serhendî hazretleri, insanların kurtulması, ebedî saâdetlere kavuşması için Serhend’deki medresesinde talebelere ilim öğretiyor, insanlara nasîhat veriyordu. Hazreti Ömer’in yirmi dokuzuncu torunu olan bu mübarek, muhterem zât, tâ Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem efendimizden akıp gelen feyz ve bereketleri taliblerinin kalblerine akıtıyor, dünyâya nûr, ışık saçıyordu.
Sevgili Peygamberimizin; “Ümmetimden Sıla isminde biri gelecektir. Onun şefâati ile Cennet’e çok kimseler girecektir” hadîs-i şerîfiyle kendisine işâret buyrulan İmâm-ı Rabbânî hazretlerini hasedçiler, Cihangir Şâh’a şikâyet edip, hakkında olmadık şeyler söyleyerek iftiralarda bulundular.
Hindistan’da Ehl-i sünnet düşmanı pek çok mezhebsiz, elele vererek, İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin, memleketin en sağlam ve korkunç kalesi olan Guvalyar’a hapsedilmesine sebeb oldular. Bülbüllerin, aşağı insanların kafesine sokulması gibi, İmâm’ın mübarek güneş yüzü, Müslümanların nazarından perdelendi. Ayın on dördü, siyah bulutla örtüldü. Hind’in Âzâd ismi ile meşhur edîbi Seyyid Gulâm Ali, o gecenin kararışını, gâyet güzel şiirlerle dile getirmiştir.
Kalede hapis bulunan binlerce kâfir, İmâm’ın bereketi sayesinde îmân ve İslâm ile şereflendi. Bir çok günahkâr, tövbe etti. Hattâ, bâzıları yüksek âlim oldu. Sultan’ın veziri Ehl-i sünnet düşmanı olduğundan, zindanda İmâm’ın başına kardeşini tâyin etmiş ve çok şiddetli davranmasını söylemişti. O ise, İmâm’dan çeşitli kerâmetler, üzülmek yerine heybet, sabır ve hattâ neşe görerek tövbe etmiş, bozuk îtikâdını düzelterek Ehl-i sünnet olmakla şereflenmiş, İmâm’ın hâlis talebelerinden olmuştu.
Sultan’ı incitmek, bütün insanlara zarar verir
İmâm-ı Rabbânî, hapis iken, Sultan’a hep hayır duâ ediyordu. Hattâ, İmâm’ın talebelerinden bâzısı, Sultan’a kastetmek istedi. Bunu yapabilecek kudrette oldukları hâlde İmâm onları, rüyâlarında ve uyanık iken men etti. Sultan’a hayır duâ etmelerini emretti. “Sultan’ı incitmek, bütün insanlara zarar verir” buyurdu.
Hazreti İmâm kalede iki veya üç sene kaldıktan sonra, Sultan, yaptığına pişman oldu. Hapisten çıkarıp ikram ve ihsanda bulundu. Bir müddet, asker arasında kalmasını istedi. Sonra serbest bırakıp ihtiramla vatanına gönderdi. İmâm-ı Rabbânî, evvelce bulunduğu hâllerin ve makamların binlerce üstünde derecelere yükselmiş olarak avdet buyurdu. Sultan Cihangir’e yazdığı mektuplarla emr-i ma’rûfta bulundu. Bu mektublar, İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin Mektûbât’ında yer almaktadır.
Sultan Cihangir’in râfizî îtikâdlı hanımı Nûr Cihan’ın hâkimiyeti tamamen ele geçirmesi ve damadı şehzade Şehriyâr’ı Cihangir’e velîahd yapma niyetleri, Şehzade Hürrem’in isyanına sebeb oldu. Nûr Cihan’ın faaliyetlerinden rahatsız olan Mehabet Han da, bu isyana katıldı. Hattâ Cihangir’i esir alarak, yedi-sekiz ay kontrolünde tuttu. Daha sonra serbest bıraktı. Şehzade Hürrem de babasına itâat etti.
Racputan’a ve Dekken’e yapılan seferlerde komuta kudretini ortaya koyarak, mühim başarılar elde etmiş olan Şehzade Hürrem (Şah Cihan), babasının son günlerinde tekrar isyan etmek istedi. Çevresindeki herkes isyana teşvik ediyor, babası Cihangir’in vefâtından sonra üvey annesi Nûr Cihan’ın kendi dâmâdı şehzade Şehriyâr’ı başa geçireceğini söylüyordu. Bâzı kimselerin tavsiyesi üzerine, zamânın büyüğü, İmâm-ı Rabbânî hazretlerine hâlini arz etti.
İmâm-ı Rabbânî ona nasîhatte bulunup, babasına karşı gelmesine mâni oldu ve; “Babana git, elini öp, gönlünü al! Yakında vefât edecek, saltanat sana kalacaktır” buyurarak müjde verdi. Söz dinleyen şehzade Hürrem, isyandan vazgeçip babasına itâat etti. Çok geçmeden Cihangir Şah vefât etti (1627). Nûr Cihan, dâmâdı Şehriyâr’ı, kardeşi Âsaf Han da kendi dâmâdı Hürrem’i tahta geçirmek için faaliyete geçtiler. Ancak, İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin müjdelediği gibi, mücâdele şehzade Hürrem’in lehine neticelendi. Bu sonuç onun, Şah Cihan adıyla tahta geçmesine yol açtı.
