smanlı Devleti bünyesinde ortaya çıkan ve devleti parçalanma ve hatta yıkılma noktasına getiren isyanların temelinde; “Şark Meselesi” yatmaktadır.
Başta Balkanlar olmak üzere, Osmanlı Devletinin her yerinde “Şark Meselesi” kavramını ve bu kavramın getirdiği politik sonuçları görmek mümkündür.
O halde “Şark Meselesi” nedir ?
Napolyon Bonapart’ın alt üst ettiği Avrupa haritasını düzene koymak ve Osmanlı Devleti topraklarının paylaşılmasını esasa bağlamak amacına güden bu politik terim, 1815’de toplanan Viyana Kongresi’nde gündeme getirildi ve resmiyet kazandı.
Aslında tarihi menşei oldukça eski olan ve Avrupa’yı fazlasıyla meşgul eden “Şark meselesi “ni iki kısımda mütalaa etmek mümkündür.
Birinci Safhası
1071-1683 tarihleri arasındaki “Şark Meselesidir. Bu safhada, Avrupa savunmada, Türkler ise taarruz halindedir. Bu safhanın tarihi gelişimi ise şu şekildedir :
1-Türkleri Anadolu’ya sokmamak,
2-Türkleri Anadolu’da durdurmak,
3-Türklerin Rumeli’ye geçişini önlemek,
4-İstanbul’un Türkler tarafından fethini engellemek,
5-Türklerin Balkanlar üzerinden Avrupa içlerine doğru ilerleyişine mani olmak.
“Şark Meselesi”nin kabul edilen bu hedeflerine rağmen, Türkler Anadolu’ya girmiş, Rumeli’ye geçmiş, Balkanları zaptetmiş ve Viyana kapılarına kadar ilerlemişlerdir. Fakat, 1683 tarihinde Türklerin Viyana’da yenilgiye uğramasıyla “Şark Meselesi”nin ilk safhası bitmiş, ikinci safhası başlamıştır. Bu safhada; Türkler savunmada, Avrupa taarruzdadır. 1920 yıllarına kadar devam eden bu safhada Şark Meselesi’nin gelişmesi şu tarzda olmuştur :
“Şark Meselesi”nin İkinci Safhası:
1-Balkanlardaki Hrıstiyan milletleri Osmanlı hakimiyetinden kurtarmak. Bunun için Hristiyan toplumları isyana teşvik etmek ve önce onların muhtariyetini, sonra bağımsızlıklarım temin etmek.
2-Birinci maddede belirtilen hususlar gerçekleşmezse, Hrıstiyanlar için reform istemek ve onların lehine Osmanlı Devleti nezdinde müdahalelerde bulunmak.
3-Türkleri Balkanlar’dan tamamen atmak.
4-İstanbul’u Türkler’in elinden geri almak.
5-Osmanlı Devleti’ne Asya toprakları üzerinde yaşayan Hrıstiyan cemaatlar (azınlıklar) lehine reformlar yaptırmak, onlar için de muhtariyet elde etmek veya mümkün olursa bağımsızlıklarına kavuşturmak.
6-Anadolu’yu paylaşmak ve Türkleri Anadolu’dan çıkarmaktı.
Günümüzde Ortadoğu Filistin’i Kıbrısı Ege petrol meselesi olarak mevcut olan “şark meselesi” Türkiye için halen fiili olarak mevcut olup “stratejik ve ideolojik” görünümüyle varlığını sürdürmektedir.
Dr. Veli Yılmaz
