A
bdülkadir İnan 29 Kasım 1889 yılında Başkurdistan’da Çıgay köyünde doğdu. Sibirya demiryolu üzerindeki Çelebi çevresi Başkurt’larından Ulu Katay boyunun Kazbörü (Gazi Börü) koluna mensuptur.
Abdülkadir, çadırda doğmuştur; muhafazakar bir aileye mensuptur. Soyunu yedi boya kadar sayabilen bu aile, köklü bir geçmişe sahiptir.
İlk tahsilini Rus-Başkurt ve Çıgay’da açılmış olan Usulü Cedide mekteplerinde yapmıştır. Daha sonra Troyitsk’de bulunan Resuliye mektebine devam etti. Resuliye mektebi 8 yıl, alî kısmında da iki yıl okuyarak mezun oldu.
Abdülkadir İnan’ın ilk yazıları 1908 yılında Orenburg’da yayımlanan Vakit gazetesinde çıktı.
1914 yılında Yüksek Muallim Mektebi’nden mezun oldu. 1915-1923 yıllarında orta okullarda vazife aldı. 1915’de “Bütün Rusya Müslümanlarının Mahkeme-i Şer’i’ye” kurulu huzurunda din ilimlerinden imtihan vererek müderris ünvan ve şahadetnamesini almıştır.
Resuliye okulunun Müdürü Abdürrahman Resuli ve Dış Türklerinin meşhur Türkçülerinden, Orenburg’da çıkan “Muallim” dergisinin naşir ve muharriri olan Hasan Ali Efendi’nin teşvikiyle 1910 yılından itibaren folklor sahasında uğraşmağa başlamıştır.
Topladığı materyaller, eski Başkurt hayatından ve Mücadele Tarihinden konular olup, bu etnolojik konuları hikayeler halinde “Şura” mecmuasında 1913 yılından 1916 yılına kadar neşretmiştir.
Esasen kendisi de Başkurt istiklal hareketlerine, isyanlarına iştirak eden ailelerden olduğu ve bu ayaklanmanın anane ve hikayelerini çok iyi bilen bir çevre içerisinde bulunduğu ve küçük yaştan beri bu hatıralar arasında büyüdüğü için, birçok folklor malzemesi ile beraber yaşamış ve derlemiş, toplamıştır. Umumiyetle Başkurt kadınlarının beşik ninnileri bile Ruslarla mücadele ananelerini anlatan destan parçalarından ibarettir.
Önceleri yalnız, Başkurt folkloruyla uğraşırken 1914 yılında, Profesör Zeki Velid i Togan’nın tavsiyesiyle, Altay, Kazak-Kırgız, Özbek ve bütün Türk kavimlerinin folklor, etnografya ve bilhassa destanları, milli anane ve dini Üzerinde çalışmağa başlamıştır. Böylece Abdülkadir İnan, Şamanizm ve Manas destanı üzerinde çok derin araştırma ve incelemeler yaptı.
Birinci Cihan Savaşı sırasında Başkurd Ülkesi’nde öğretmenlik vazifesine başarıyla devam ediyordu. Fakat Bolşevik istila teşebbüsleri karşısında, milli kurtuluş hareket-lerine fiilen katılması gerekti. Başkurdistan’ın istiklal mücadelesinde önemli hizmetler ifa etti.
1918 yılı Haziran ve Temmuz aylarında çıkartılan Başkurt gazetesinde, Abdülkadir İnan muharrir olarak çalıştı.1919 yılında, Başkurt, Maarif Vekaleti’nin ilmi heyetine “Talim ve Terbiye Kurulu” aza tayin edildi. 1919-1920 yıllarında Petrograd (Leningrad) kütüphanelerinde çalıştı ve muhtelif ilmi, kıymetli eserleri ve Türklüğü ilgilendiren kitapları Başkurdistan’a getirdi.
Daha sonra Abdülkadir İnan Taşkent’e gelmiş ve Kazak-Kırgız ortaokulunda, Abdülkadir Cılkıbay adiyle müdürlük ve öğretmenlik yapmıştır. Gene aynı tarihlerde Taşkent’te yayımlanan, “Akyol” gazetesinde, Kazakistan ve Başkurdistan ahvali hakkında tarih, etnogafya ve folklorla ilgili makaleler yazmaktaydı.
Abdülkadir İnan’ın ilmi çalışmalarını bilen ve takdir eden Prof. Fuad Köprülü onu, Türkiyat Enstitüsüne, Türkoloji asistanı olarak tayin ettirdi. Almanya’da iken hazırlamış olduğu “Dede Korkut Kitabı Hakkında” incelemeleri, Fuat Köprülü tarafından beğenilerek Türkiyat Mecmuası’nın birinci cildine alındı.
Türkiye’ye geldikten sonra “Yeni Kafkasya” dergisinde Türkistan ahvaline ait Türkistanlı, Türkmen, bazen Abdülkadir, bazan İdil oğlu imzalarıyla makaleler yazdı. Türkiye’de 1927’de çıkan “Yeni Türkistan” dergisini bilfiil Zeki Velidi ve Abdülkadir İnan kurmuş ve yürütmüşlerdir. Abdülkadir İnan, burada da muhtelif müstear adlarla makaleler yayımladı. 1928 yılında birkaç arkadaşıyla birlikte “Halk Bilgisi Haberleri” dergisini yayımladılar.
26 Temmuz 1976’da İstanbul’da vefat etti.
