aratay
Medresesi, II. İzzeddin Keykavus devrinde Emir Celâleddin Karatay tarafından,
649 H. (1251 M.) yılında yaptırılmıştır. Mimarı bilinmemektedir. Osmanlılar
devrinde de kullanılan medrese XIX. yüzyılın sonlarında terk edilmiştir.
Selçuklular
devrinde hadis ve tefsir ilimleri okutulmak üzere “kapalı avlulu medrese” plan tipinde tek eyvanlı ve tek katlı
olarak yapılmıştır. Giriş doğudan gök ve beyaz renkli mermerden yapılmış kapı
ile sağlanmakta olup Selçuklu devri taş işçiliğinin eşsiz bir örneğidir.
Kapının üzerinde Tevbe sûresinin: “Allah,
iyilik yapanların ecrini (sevâbını) katiyen zâyi etmez.” Meâlindeki 120.
Ayeti ve Medresenin yapımı ile ilgili kitabe yer almaktadır. Kapının diğer
yüzeylerinde ise seçme ayet ve hadislere yer verilmiştir.
Kapıdan,
önce kubbeyle örtülü (şimdi üzeri açık) bir avluya buradan da bir kapı ile
medreseye girilir. Medrese avlusunun üzeri, merkezinde aydınlık feneri bulunan
mozaik çinilerle kaplı kubbe ile örtülüdür. Kubbe kasnağında duvarların üst
kısmındaki bordürlerde ve hücre kapıları üzerindeki panolarda ayetler
yazılıdır.
Binanın
batı yönündeki beşik tonozlu ana eyvanın kemerinde Besmele ve Âyete’l-Kursi yer
almaktadır. Kubbeye geçmiş elemanı olan üçgenlerde ise Muhammed, İsa, Musa ve
Davud peygamberlerin isimleri ile dört büyük halife; Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz.
Osman ve Hz. Ali’nin isimleri bulunmaktadır.
Eyvanın
güneyindeki kubbeli hücre Celâleddin Karatay’ın türbesidir.
Eyvanın
kuzeyindeki kubbeli hücre dava önce yıkılmış olup 2006 yılında yapılan kurtarma
kazısı ve restorasyon çalışmalarından sonra tamamlanmıştır.
Medrese
duvarlardaki mozaik çinilerin geçmişte büyük bir kısmı dökülmüştür. 2008
yılında yapılan restorasyon çalışmalarında ana avlunun kuzey ve güney
duvarlarında yer alan mozaik ve plaka çinilerdeki eksik kısımların bir bölümü
tamamlanmıştır. Çinilerde kullanılan renkler, turkuaz (firuze), lacivert ile
siyahtır.
Celâleddin
Karatay’ın ismi Konya’nın merkez ilçelerinden birine verilmiştir.
