O
smanlı Devleti zamanında Kırım’da pek çok büyük evliya ve alim yetişti. Tefsir, fıkıh, tasavvuf, tarih ve fen ilimleri sahasında değerli eserler yazıldı. Bu evliya ve alimlerin isimleri ve eserleri aşağıdadır.
İbrahim Efendi: Tefsîr-i Sûre-i Nûr,Şerh-i Hadîs İnnallahe Te’âla A’tânî Seb’al-Mesânî,Merdâricü’l-Melik’l-Mennân fi-Beyân-i Ma’ârici’l-İhsân, Mevâhibü’r-Rahman fi-Beyân-ı Merâtibi’l Ekvân, Hâşiye ‘Âl’l-Câmî
Selim Baba: Burhânü’l-Ârifîn, Miftâhü’l-Müşkilâti’s-Sâdıkîn ve Âdâb-ı Tarîki’l-Vâsılîn
Haydar-zâde Muhammed Feyzî Efendi: Ravzatü’l-‘İbâd, Risâle fi-Hakkı’l-Hamr, Risâle fi-Cevâz-ı Devrân-ı Sûfiyye, Hadâ’iku’l-Ahyâr fi-Hakâyıkı’l-Ahbâr
Hâmid-bî Nevâ: Risâle-i Tevhid
Ahmed Efendi: Miftâhü’l-Gayb Şerhi
Hicâbî Abdu’l-Bâki Efendi: El-ebkiretü’l – Mu’telife fi-Şerh-i Emsileti’l-Muhtelife,Bâde-i Kevser, Hediyye-i Hilal, Înâs Ve’l-İstînâs,Nükât-ı Tevhidiyye,Bâde-i Fakr u Fenâ, Îkâzü’ün-Nâ’im, Ta’rifü’l-İnsân
Mevlânâ Şerefeddîn Bin Kemâl: Menâr Şerhi
Mevlânâ Seyyid Ahmed Bin Abdullah: Hâşiye-i Tefsîr-i Beyzâvi,Şerh-i Miftahü’l-Gayb, Şerh-i Gül-şen-i Râz, Hâşiye-i Şerh-i Akâ’id, Hâşiye-i Telvîh, Şerhu Lübbü’l-Lübâb, Hâşiye-i Mutavvel
Hüseyin Kefevî: Şerh-i Buhârî Şerîf ilâ-Hadis-i Gusl, Şerh-i Müslîmi Şerîf ilâ-Nısf, Şerh-i Dîvân-ı Hâfız, Şerh-i Lâmiyetü’l-‘Acem, Râz-nâme fi-Menâkıbi’l-‘Ulemâ-yı Ve’l-Meşâyıh
Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Eyyüb Kefevî:Tuhfetü’ş-Şâhan, El’ıkdü’l-Ferîd, Hâşiye-i Vaz’iyye, Kitâbü’l-Bünyân fi-İrâbi’l-Kur’ân
Baba Kûşî Abdurrahmân Efendi: Bustân-ı Şakâyık-ı Numân, Enisü’l-Mülûk
Mevlânâ Rükneddîn Ahmed bin Muhammed: Buhari-i Şerif Şerhi
Abdullah Efendi: Kavi’id-i Hattı
Reşid Ahmed Efendi (Kırımî-zâde):Kırmîzade Mecmu’âsı (İlm-î Fıkıh)
Abdü’s-Settâr Efendi: Teşrihü’l-Kavâ’idü’l-Külliye fi-Ahkâmi’l-Fer’iyyeti’l-‘Ameliyye, Medhâl-i Fıkh, Şerhu Kavâ’idi’l-Mecelle
Habîbüddîn Ali Efendi: Tuhfetü’s-Sultân
Ferruh İsmâ’il Efendi: Tefsîr-i Mevâkıb, Manzum Mesnevî-i Şerîf Tercümesi
Kefevî Muhammed Efendi: İsbât-ı Vâcib, Hâşiye ‘Ale’l-Hayâlî, Hâşiye ‘Alâ Şerh-i İslâm, Hâşiye ‘Ale’l-Celâl, Hâşiye Lârî, Hâşiye (-i) Mîrzâ-cân, Şerh-i Binâ, Şerh-i Emsile, Hâşiye ‘Ale’l-Hüseyniyye
Abdü’n-Nâfi’ Efendi: Mültakâ Şerhi, Mevlânâ Receb Bin İbrâhim
Ömer Bin Sâlih Efendi:Tuhfetü’l-Fetâvâ
Şerîf Musâ Efendi: Şemsü’t-Tevârih
Vecîhî Hasan Efendi: Mürettep Dîvanı
Abdu’l-Gaffar Bin Hasan Efendi:Hadîs-i Erba’in Şerhi, Mecmû’a, Ümdetü’l-Ahbâri’l-Mütenevvi’a
Nûri Bey (Yüzbaşı Osman Nûri Bey): Abdu’l-Hamidin Hayat-ı Siyâsiyyesi ve Husûsiyyesi, Karadanez ve Boğazlar Mes’elesi, Piyâde Ta’limnâmesinin Î’zâhı, Bölük Muhârebesi
Mahmûd Bin Süleymen Kefevî: Ketâ’ib
Rahmî Efendi (Vak’a-nüvis Mustafa Rahmî Efendi):Sefâret-nâme-i İrân
Aziz Bey (Mîralay Kırımî Aziz İdris Bey):Kimyâ-yı Tıbbî, Emrâz-ı Umûmiyye
Hüseyin Rıfkı Efendi: Mecmû’ati’l-Mühendisîn, Lağım Risâlesi, Usûl-i Hendese, Müsellesât-ı Müsteviyye, Telhîsü’l-Eşkâl, El-medhâlü fi’l-Coğrafya, Müsellesât-ı Müsteviyye, Humbara Cedveli, Usûl-i İstihkâm, Usûl-i İnşâ’-i Tarik, İrtifâ’ Risâlesi, Ferîdetü’l-Münîreti fi-‘ilmi’l-küre
Kaynak: Mehmet Sarı : “Osmanlılar Zamanında Yetişen Kırım Mü’ellifleri”, Kültür Bakanlığı/1155 Yayınları.
Bursalı Mehmet Tahir
