828 yılına gelindiğinde
Kafkasya’nın büyük bir kısmı üzerinde hâkimiyet sağlamış olan Rusya’nın ele
geçiremediği tek bölge Kafkasların en sarp bölümünde yer alan Karaçay
bölgesiydi.
Karaçay bölgesinin hem Osmanlılar
hem de Ruslar açısından stratejik önemi vardı. Kafkasların en yüksek dağı
Elbruz’un eteklerindeki bu bölge Karadeniz kıyılarındaki Abhazya’dan Kafkas
dağlarının kuzeyindeki diğer Çerkes bölgeleri ile Kabardey’e ve oradan da doğu
Kafkasya’ya uzanan geçidin üzerinde bulunuyordu.
1806 – 1812 Osmanlı – Rus
savaşından sonra Belgrad antlaşmasına göre çizilen sınırlar neticesinde Karaçay
bölgesi Rusya içinde kalmıştı. 1822 yılında Rusya tabiyetinde oldukları ilan
edilen Karaçaylılar ayaklanmışlar, 1826 yılında Osmanlı devletinin Anapa
Muhafızı Hasan Paşa Karaçaylılara yardım edeceklerine söz vererek Karaçay
beylerinden Kırımşavhal oğlu İslam’ın Karaçay’a vali tayin etmişti.
Ancak Kafkasya’ya tayin edilen
Rus generali Emanuel’in Karaçay üzerine hücum hazırlığı içinde olduğunu haber
alan Karaçaylıların Anapa Muhafızlığı’ndan istedikleri yardım, Kuban ırmağının
Osmanlı – Rus sınırı olduğu ve Karaçaylılar Rusya tarafında kaldıkları için
yardım edemeyecekleri gerekçesiyle reddedilmişti.
Fakat eski Anapa Muhafızı Seyyid
Edhem Paşa, Karaçay’ın stratejik önemini kavrayarak bu konuda Osmanlı devletini
uyarmış ve Karaçay bölgesinin bir kaleye benzediğini, yedi-sekiz Kafkas
kabilesinin yolu üzerinde bir kilit rolü oynadığını belirterek, elden giderse
yazık olacağını İstanbul’a bildirmişti.
17 Ekim 1828 tarihinde üç ayrı
koldan hücuma geçen General Emanuel komutasındaki Rus ordusu Karaçay’ı kuşattı.
30 Ekim 1828’de Rus ordusu ile 660 kişiden oluşan Karaçay savaşçıları Kuban
ırmağı kıyılarındaki Hasavka’da çarpışmaya giriştiler. Düzenli Rus ordusu
önünde direnmeye çalışan Karaçaylılar başarılı olamadılar ve Karaçay Valisi
Kırımşavhal oğlu İslam’ın kılıcını General Emanuel’e teslim etmesiyle Karaçay
da Rus hâkimiyetine girdi. Böylece Orta Kafkaslar’daki en stratejik nokta da
Ruslar tarafından ele geçirilerek Kafkasya’nın işgali tamamlandı.
Not: Karaçay bölgesinin Ruslar tarafından işgal edilmesinden sonra pekçok Karaçay Türk’ü Anadolu’ya göçtü. Bugün Eskişehir, Afyonkarahisar ve Konya’nın bazı köylerinde Karaçay Türkleri yaşamaktadır.
Dr. Ufuk Tavkul
