usya Federasyonu’na bağlı Karaçay-Çerkez Özerk
Bölgesi, Sovyet döneminde Stravpol bölgesindeki idari bilim, “oblast”tır. Buraya adını veren iki
temel halk grubu Karaçaylar ve Çerkezlerdir. Karaçay-Çerkez Özerk Bölgesi’nin
yönetim merkezi Çerkesk olup, nüfusu 1986’da 396.000, yüzölçümü 14.100 km
karedir. SSCB’nin dağılma safhasında nüfusun yaklaşık %45’ini Ruslar, %30’unu
Karaçaylar, %10’unu Çerkezler, %10’unu diğerleri teşkil ediyor.
Karaçay ve Balkarlar Almanlarla işbirliği
yaptıkları iddiası ile 1944 yılında Sibirya’ya sürülmüştür. Bir gün bir gece
içerisinde Kızılordu birlikleri tarafından uygulanan bu zorunlu göçe karşı
gelenler derhal öldürülmüştür. Diğer sürgünlerde olduğu gibi hiçbir eşya
alamadan kamyonlara doldurulup istasyonlara nakledilen oradan da vagonlarla
yola çıkarılanların bir kısmı Sibirya’ya varamadan yollarda ve Kuzey Kazakistan
kamplarında ölmüşlerdir.
1957 yılında Kruşçev yönetimi Karaçay-Balkar
halkının itibarının iade edildiğini bildirerek vatanlarına dönmelerine izin
verdi ve bu halkın büyük bölümü yurtlarına döndü. Ancak sürgün esnasında halkın
toplam nüfusunun yaklaşık yarısı yolda ve kamplarda hayatını kaybetmiştir. 1979
nüfus sayımına göre toplam 131.000 Karaçay’ın %60’tan fazlası (100.000
civarında) Karaçay-Çerkez Muhtar oblastı’nda yaşamaktaydı.
Kafkaslar’ın Müslüman olduğu halde Türk olmayan en
önemli etnik grubunu oluşturan Çerkezler, Rus istilası başlamadan Müslüman
olmuş, siyasi olarak da her dönemde Osmanlı’ya yakın olmuştur. Şeyh Şamil’in
mücadelesinde Osmanlı’dan alınan yardımlarla Çerkezler de Ruslara karşı
savaşmış ve büyük başarılar göstermiştir. Şeyh Şamil’in yakalanmasından sonra
Çerkezlerin Çar ile barış istemelerine rağmen Çar bunları sürgüne mecbur
kılmıştır. Benzeri görülmeyen, yani henüz işgal edilmen bir ülkenin halkına
tehcir uygulaması, Rusların hedefinin bölgeyi işgalle beraber Ruslaştırmak
olduğunu göstermektedir.
Bu karardan sonra 100.000 civarında Çerkez
dağlardan indirilerek bölgeye getirilen Ruslarla birlikte iskan edilmiş ve Kafkaslardan
bir milyonu aşkın Çerkez Osmanlı ülkesine göç ettirilmiştir. Prens Mikhail’in
Çerkezlere sunduğu, dağlardan inerek Rus kontrolü altında tarım alanlarında
yaşamak veya Ruslara esir olmak yahut Türkiye’ye göç, aslında bu kavimlerin “Türkileşmesi”nin temel faktörlerden birini
oluşturmuştur.
1860’lardaki göçler için Rus kaynakları 400.000 Çerkez’in göç ettiğini söyleseler de bu rakamın sağ salim Osmanlı ülkesine yerleşenlerin miktarı olduğu, yollarda ve limanlarda büyük kısmı ölen Çerkezleri ihtiva etmediği Çerkez kaynaklarında belirtilir. Farklı kaynaklarda göçe tabi tutulan olan Çerkezlerin sayısı 1.750.000’e kadar çıkar.
Prof. Dr. Alâeddin Yalçınkaya
