* Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu
İslâm – Türk devletlerinde İslâmî ilimlerin gelişmesi için çok emek harcanmıştır. Karahanlı’lar zamanında özellikle Buhara ve Semerkant şehirleri ile Gazneliler zamanında Gazne ve Hind Türk sultanlığında Delhi şehirleri, müderris, vaiz, hatip ve medrese talebelerinin başlıca merkezleri idiler. Daha önceki devirde bilhassa Maveraünnehir. İslâm – Türk kültür çevresi tanınmış Türk bilginleri yetiştirmeğe başlamıştı.
Meselâ, büyük, mezhep kurucusu Ahmed bin Hanbel’in “üstad” dediği Abdullah bin I-Mâbarek’il-Türki (ölm.798)ünlü bir hadis bilgini olup aynı zamanda tefsirci ve gramerci idi. 9. Asrın ortalarına kadar ilk hadis ve megazî bilginlerinden Tarhan oğlu Ebul-Mutamir Süleyman ile oğlu Ebû Muhammedül-Mutamir Türk asıllı idiler.
İslâm dünyasında büyük fıkıh, hadîs, kelâm, tefsir bilginlerinden çoğu Türk hâkimiyeti devrinde, bilhassa Selçuklu çağında yetişmişti.
Risale-i Kuşeyriye müellifi büyük sûfî Ebul Kasım’ül Kuşeyri,
Et-Teysîr adlı tefsirin müellifi Ebû Nasr Abdurrahim,
Şâfiî fakihlerinden ve Bağdat nizamiyesi hocalarından Ebû İshak Şîrazî,
Birçok eser yazar Ebul-Mealî Cuveynî,
İslâm âleminin en büyük mütefekkirlerinden ve Bağdat Nizamiyesinin rektörlüğünü yapmış olan Gazali,
İkinci Şâfiî diye anılan Fahrül-İslam Abdül-Vahid,
Büyük hanefî fakihi ve kaadil-kudât el-Hatîbî,
Fakih, hadîsçi ve ünlü sûfî Abdullah’ül Ensarî,
Eserleri medreselerde el kitabı olarak okunan tefsirci ve gramerci Ali’l-Vâhidi,
Fakih ve şâir olup eserlerinden bir kısmı Türkçe’ye çevrilmiş bulunan Ayn’ülkudât’ul-Hemedanî,
Sultan Sencer devrinin mezhepler tarihi (Kitab’ül-milel v’en-nihel) yazarı Muhammed’üş-Şehristanî,
Mesâbih’üs-Sünne müellifi Begavî
Harezmşahlar zamanında meşhur Keşşâf müellifi Zemahşeri,
Devrinin ünlü kelâm alimi Fahr’üd-din Râzî,
Eyyubî’ler devrinde Seyf’üd-din Âmidî …vb
Hep asırlarca İslâm ilim ve fikir hayatında tesirleri görülen şahsiyetlerdir. Haçlı seferleri ile Moğol istilâsı dinî eğitim bakımından bir durgunluk devri getirdi ise de XIII. asır sonlarından itibaren bilhassa Anadolu’da büyük din adamları ve mutasavvıflar yetişmiştir.
* * *
Bu metin, kıymetli Türkistan Birliği okuyucuları için şâyân-ı tavsiye telakki edildiğinden Türk Alemiyiz websayfasından iktibas edilerek nazar-ı dikkatinize takdim edilmiştir. Muhtevası ve paylaştığı fikirler tamamen yazarına aittir.
