alkandelen (Tetova) Makedonya’da dağlar eteğinde kurulmuş şirin bir Osmanlı kazası. Kalkandelen’i, Bursa’da medfun bulunan Timurtaş Paşa fetetti. Uzun yıllar Kosova’ya bağlı kalmış olan Kalkandelen şimdi Mekodonya’nın bir sınır şehri.
1896 tarihli Osmanlı Salnamesi’nde Kalkandelen’de 12 cami, 4 medrese, 7 sıbyan mektebi, 2 hamam, 10 Han, 5 köprü ve hisarının bulunduğu, nüfusunun büyük bir kısmıda Türklerden oluştuğu kayıtlıdır.
Paşa Camii adıyla da bilinen Alaca Camii, 1495 yılında Hurşide ve Mensure hanım adlarında iki kız kardeş tarafında yaptırılan camii, 1833 yılında zamanın meşhur muhafızlarından Recep Paşa’nın oğlu Abdurrahman Paşa tarafından yeniden inşa edilerek genişletilmiştir.
19. yüzyılın ilk yarısında Kalkandelen’de görev yapan bu paşaların sanata olan düşkünlüğü, caminin giriş kapısı üzerindeki kitabede ve camii avlusunda bulunan türbedeki mezar taşında dile getirilmiştir. Sekiz köşeli bu türbede, camiyi ilk inşaa ettiren iki kız kardeş yatmaktadır. Caminin hemen yanında abdest almak ve civardakilerin su ihtiyacını karşılamak için kullanılan bir şadırvan bulunmaktadır.
Alaca Camii, mimari açıdan tek mekanlı kare planlı 10×10 m bir yapıdır. Giriş bölümünde 5 m genişliğinde üç tarafı açık, üstü mahfil bölümüyle kapalı son cemaat yeri bulunmaktadır. Camii, dört taraflı çatıyla örtülü olup, daha çok klasik ev mimarisinde kullanılan bu çatı tipi, eski kiremitlerle kaplıdır. Caminin sağ tarafında, 15. yy. da inşa edilen camiye ait, oyulmuş taştan bir minare vardır. Bugünkü yapı ise, bütün özellikleriyle beraber Osmanlı barok ve neoklasik stilinin bir karışımıdır. Bu üslup daha çok eski şehir ev mimarisinde görülmektedir.
Caminin iç bölümünde ve duvarların dış kısmında Osmanlı-Türk barokunda ait müthiş bir resim dekorasyonu hakimdir. Bu canlı dekorasyonda geometrik ve bitki motiflerinin yanısıra bina tasfirleri ve natürmortler de hakimdir. Resimlerle donanmış duvarlar camiiye göz kamaştırıcı bir güzellik kazandırmaktadır. Mermerden oluşan mihrab ve minber de barok üslubuyla yapılmışlardır.
