znik’in doğusunda, Lefke Kapısı yakınında bulunan Yeşil
Camiyi Çandarlı Hayrettin Paşa adına Mimar Hacı Musa 1378–1391 yılları arasında
yaptırmıştır. Caminin yapımına Çandarlı Halil Hayrettin Paşa tarafından
başlanmış, Onun ölümünden sonra oğlu Ali Paşa 1391–1392 yıllarında
tamamlamıştır. Erken Osmanlı mimarisinin en önemli yapılarından olan Yeşil
Cami, tek kubbeli, merkezi camilerin gelişmiş örneklerinden biridir.
Kare planlı caminin önünde iki mermer sütunlu bir son
cemaat yeri bulunmaktadır. Son cemaat yeri sütunları birbirlerine ve duvar
uzantılarına yuvarlak kemerlerle bağlanmıştır. Bu sütunların 1 m. arkasında
birer tane başlıklı sütun daha bulunmaktadır. Bu sütunlar birbirlerine kesme
taş kemerlerle bağlanmıştır. Bu tür stalâktitli söveler ve çift sütun sistemi
büyük olasılıkla Bizans mimarisinden esinlenilmiştir. Revağın üzeri çapraz
tonozlu, yüksek sekizgen kasnak üzerine oturmuş kubbelerle örtülüdür. Yanlarda
kalan bölümlerin üzeri de ayna tonozludur. Giriş kapısı stalâktitli, profilli
mermer sövelerle sınırlanmış olup, üzerinde Arapça yazılı kitabesi
bulunmaktadır:
“Bu mescidin yapılmasını ulema ve vüzeranın meliki olan
Hayreddin Paşa kabri nurlansın yedi yüz seksen senesinde (H.780-M. 1378- 1379)
emretmiştir. Tamamlanması ise yedi yüz doksan dört senesinde (H.794-M.
1391–1392) gerçekleşmiştir. Yapan Hacı Musa”.
Caminin İbadet mekânına açılan, kenarlarında birer kum
saati motifi bulunan sütunlu kapı kemeri renkli ve beyaz mermerden yapılmış
olup, üzerine stalâktit yastıklı sivri bir kemer oturtulmuştur. Buradaki iki
kemer arasına da sülüs yazı ile caminin yapım kitabesi yerleştirilmiştir:
“Cenabı Hakka hamd olsun, bu şerefli imareti sırf rizai
ilahiyi tahsil maksadıyla büyük melik Şehabüddünya veddin merhum Orhan Bey oğlu
Murad Bey zamanında ve millet ve dinin hayırlı evladı Cendereli Ali oğlu Halil
yedi yüz seksen (H.780 – M.1378–1379) tarihinde inşa ve imar ettirmiştir”.
Caminin ibadet mekânına üç basamaklı merdivenle bir
sahanlık aracılığı ile girilmektedir. Dikdörtgen planlı olan bu sahanlık,
sütunlar ve kemerlerle üç bölüme ayrılmıştır. Ortasında sekiz dilimli bir kubbe
bulunmaktadır. Kare planlı ibadet mekânının üzeri merkezi bir kubbe ile
örtülüdür. İçerisi kubbe kasnağında ve ana duvarlardaki üstte dört, altta da on
pencere ile aydınlatılmıştır.
Caminin minaresindeki çini süslemelerinden ötürü Yeşil
Cami ismi ile anılmasına vesile olmuştur. Ana mekânın kuzeybatı köşesindeki
minarenin kare kaidesi üzerinde gövdesi çokgen prizma olarak başlar, yuvarlak
gövdeli olarak devam eder, tek şerefe ve konik bir külahla tamamlanır. Minare
bir sıra stalâktitli mermerden yarı altıgen şekillerle dekore edilmiştir.
Silindirik minarenin bilezik kısmı ile taş süslemeleri
arasına frize ve lacivert çinilerden oluşturulmuş bezemeler yerleştirilmiştir.
Bunların ortasında da altı köşeli yıldızlar birbirini izlemiştir. Çinilerin
yanında sırlı tuğlalar da kullanılmış ve gövde zikzak, zencirek motifleri,
altıgen geçmelerle görkemli bir konuma getirilmiştir. Şerefe korkuluğu bir dizi
lacivert ve bir dizi firuze çinilerle dekore edilmiştir. Petek kısmında da
balıksırtı motifler görülmektedir. Şerefe altı da stalâktitli çinilerle
kaplanmış olup, bunların arasındaki kare panoların yüzeyleri yıldız geçme
motifleri ile bezenmiştir.
