arihî belgelere göre Osmanlılar döneminde; Bulgaristan’da 2 bin 356 cami ve mescit, 142 medrese, 273 mektep, 42 imaret, 174 tekke-zaviye, 116 han, 113 hamam, kaplıca, ılıca, 27 türbe, 24 köprü, 75 çeşme, 3 sebil, 26 kervansaray, saray, kale, hastane, kütüphane, saat kulesi bedesten olmak üzere toplam 3 bin 399 adet eser inşa edildi.
Bulgaristan Emaretine miras kalan vakıf hayrat sayısı ise 2 bin 51’di. Ancak Bulgaristan belediyeleri, Osmanlı dönemini hatırlatan eserleri şehirlerin yeniden onarımı ve planlanması gerekçesiyle yıktı. Eserlerin bir kısmı kilise, müze, okul, hastane, matbaa, depo ve cephaneliğe dönüştürüldü.
Sofya’da bulunan 44 Osmanlı camisinden geriye sadece bir cami ayakta kaldı. Geride kalan camilerin önemli bir kısmı ise ayakta durmak için restore edilmeyi bekliyor.
Nüfusun yüzde 90’ının Müslüman olduğu Razgrat şehrinin en büyük, Bulgaristan’ın da ikinci büyük camisi olan Pargalı İbrahim Paşa Camisi 40 yıldır ibadete kapalı. Razgrat meydanında muhteşem bir duruşu olan cami eski günlerini arıyor.
Kanuni Sultan Süleyman devrinin Sadrazamı Pargalı Damat İbrahim Paşa’nın hayratı olan cami 1530-1535 yılları arasında inşa edildi. Osmanlı’nın Bulgaristan’daki en güzel eserlerinden olan cami özellikle dış görünüşüyle dikkat çekiyor. Bir zamanlar kalabalık cemaatlerin namaz kıldığı cami, şimdi terk edilmiş durumda. Halıları olmayan caminin zemini toz toprak ve demir yığınlarıyla dolu. Kapısına kilit vurulan caminin süslemeleri bakımsızlıktan yok olmaya yüz tutmuş. Caminin görkemli dış cephe duvarlarında ise yer yer delinmeler ve dökülmeler başlamış.
Razgrat Bölge Müftüsü Mehmet Ala;
“Kendimi bildim bileli bu cami kapalı. Bizim bu camiyi restore edecek gücümüz yok. TİKA’dan 3-4 heyet gitti, geldi. Hatta TİKA ihale de yaptı. Ancak restore henüz başlamadı. Dört gözle başlamasını bekliyoruz” dedi.
3 bini aşkın Osmanlı eserini yıkan Bulgaristan yönetimi ise Osmanlı yapılarının restorasyonunu engelleyerek sürekli işleri zorlaştırıyor. Oysa Türkiye, Fatih Balat’ta bulunan ve “Demir Kilise” olarak bilinen “Sveti Stefan” Bulgar Kilisesi’ni restore ediyor. 2011 yılında başlayan restorasyon yaklaşık 2 milyon 500 bin TL’ye mal olacak.
Salih Bilici
