İ
stanbul’da Hadice Turhan Valide Sultan’ın 1071 H. 1665 M. Yılında başlatıp 1074 H. – 1764 M. Yılında tamamlattığı Yenicami külliyesinin Süleymaniye Kütüphanesinde Yenicami kitapları arasında 150 numarada kayıtlı 168 sayfalık Türkçe bir vakfiyyesi vardır. 19×30 santim ebadında bu vakfiyye mimari, külliye kadar değerlidir, terazinin bir gözüne bütün külliye öbür gözüne de yalnız bu vakfiyye konsa denk gelirler. Bu Türkçe vakfiyye cildi, tezhibi, zerfeşan ( altın saçan ) süsleri, padişahın tuğrası, el yazısı, dili bakımından çok mühimdir, Türk ve İslâm güzel sanatlarının hepsini kendisinde toplamıştır.
Birinci sayfasında Sultan Dördüncü Mehmed’in tezhipli tuğrası, altında sağda Rumeli Kazaskeri Yusuf oğlu Abdülkadir, solda Şeyh-ul- İslam Mikaarî zade Yahya, daha aşağıda Anadolu Kazaskeri Şeyh Mehmed’in oğlu Abdürrahman Efendinin el yazıları ve imzaları ile tasdikleri vardır.
İkinci sayfasının başında Sultan Dördüncü Mehmed’in kendi el yazısı ve imzası ile bir tasdik hükmü görülür. Vakfiyyede Sadrazam Köprülü Ahmed Paşa’dan başka on yedi şahidin daha imzaları ve adları yazılıdır.
Valide Sultan Vakfiyyesine Çanakkale Boğazının iki tarafında karşılıklı yaptırdığı ‘’Seddülbahir ve Sultaniye’’ kalelerinin vakfı ile başlar, bunu da erkeklerden geri kalmamak için yaptığını şöyle belirtti: ‘’Erkeklerin kazandıkları sulh için gaza ve savaş sevabına da ermek için iki kale yaptırdım!’’
Türk Kadını Hak ve Yurt yolunda savaş sevabını da kazanmak için boğazın iki tarafında böyle kaleler yaptırmıştır. Hatta kalenin birisinden atılan top ile diğerinden atılan topun menzilleri arasından düşman gemilerinin sızabilecekleri bir aralık ve boşluk kaldığı için Sultaniye kalesini denize yürütmek, yani denizi doldurarak kaleyi daha hakim yere yapmak büyük masrafını bile göze almıştır. Kalelerin içinde dahi okul yaptırmıştı.
Hadice Turhan Sultan geniş hizmet kadrolu savaş, sosyal, yardım, ibadet, öğretim, eğitim için kale, cami, mektep, sebil, hamam, türbe, çarşı ve kasır yaptırmıştır. Yalnız Yenicamide her gün 116 kişi hizmet alıyordu. Valide Sultan sosyal yardıma her şeyin üstünde önem veriyordu.
Yenicami sebilinde halka bedava iyi su dağıtmak için 3 sebilci tayin ediyordu, yazın üç ay bu suya kar koyuyordu. Susayanlar tertemiz gıcır gıcır yıkanan kalaylı maşrabalarla kana kana su içerlerdi.
Valide Sultan her sene Ramazanlarda teravihten sonra caminin iki kapısında cemaata bal şerbeti dağıtırdı, Ramazan yaza rastlarsa şerbete kar da konurdu. Bal şimdi Rize İline bağlı, eski adı Atina olan Pazar ilçesinden getirtilirdi. Dünyanın en iyi balı burada çıkardı. Her gece 33 okka baldan şerbet yaparak ikişer şerbetçi tarafından cemaata dağıtılırdı. Valide Sultan balın mutlaka Atina’dan getirilmesi için vakfiyesine ağır ve şiddetli şartlar koymuştur. Diyor ki: ‘’ Atina balından gayrı bal alınmayıp her ne kadar pahalı olursa yine Atina balı alına!’’
