smanlı sultanlarının on üçüncüsü ve İslâm halîfelerinin yetmiş ikincisi. Sultan Üçüncü Murâd Han’ın oğlu olup, 26 Mayıs 1566 târihinde Safiye Vâlide Sultan’dan Manisa’da doğdu. Şehzâdeliğinde; yüksek din, fen, idârî ve askerî ilimleri, kıymetli âlimlerden öğrenerek yetişti. İlk hocası İbrâhim Câfer Efendi’dir.
Haydar Efendi, Pir Mehmed Azmi Efendi, ile Sultan Selim Medresesi müderrisi Nâsûh Nevâlî Efendi’den de tahsîl ve terbiye gördü. Târihe geçen muhteşem bir sünnet merasimi ile sünnet edildi. 1583’te Manisa sancağı idaresine tâyin edildi. Kumandanlık ve devlet idâresi siyâsetini iyice öğrenmek için Manisa’ya gönderildiğinde, yanına müderris Nasûh Nevâlî Efendi, Lalası Sipâhi Bey, defterdar baş rûznâmecisi Hasan Beyzâde, Nişancı Lala Mehmed Paşa, “reisülküttâb” olarak da Abdurrahmân Çelebi ve diğer, vazifeliler verildi. 1595 senesinin Ocak ayına kadar Manisa’da idârecilik yaptı.
Şehzâde Mehmed, babasının vefât haberini alır almaz Manisa’dan hareket ederek 27 Ocak 1595’te İstanbul’a geldi ve Osmanlı tahtına geçti. Yeni sultana ilk bî’at eden Hâcei Sultânî, meşhur tarihçi ve âlim Hoca Sâdeddîn Efendi oldu. Aynı gün ikindi namazından sonra, Sultan Üçüncü Murâd Han’ın cenâze namazı kılınarak, Ayasofya Câmii avlusunda babası İkinci Selim Han’ın türbesinin yanına defnedildi.
Sultan Üçüncü Mehmed ilk olarak ulemâdan Sâdeddîn Efendi’yi hocalığa, sadâret kaymakamı Ferhad Paşa’yı sadrâzamlığa, Halil Paşa’yı da kapdânı deryâlığa tâyin etti.
Çok Nazik ve Dindardı
Sultan Üçüncü Mehmed Han, çok nâzik, halim, selîm, vakur, kerîm, edip, sâlih ve âbid (çok ibâdet eden) bir şahsiyete sahipti. Sancak beyliğinden saltanata gelen son Osmanlı padişahıdır. Bütün Osmanlı padişahları gibi hassas bir şâir olan Üçüncü Mehmed Han’ın şiirde hocaları Nevâlî ve Nev’î ’dir. Şiirlerinde Adlî mahlasını kullanmıştır. Beş vakit namazını cemâatle kılardı.
Devrin kaynakları; dindarlığını, Hazreti Muhammed, dört halîfe, Eshâbı kirâm ve âlimlere hürmetini yazar. Bunların adı bahsedildiği an hürmeten ayağa kalkardı. Kolayca üzüntüye kapılır, yemekten içmekten kesilirdi. Celâlî isyanları ile İran savaşlarının sürmesi onu büyük üzüntü içinde bıraktı. İçkiyi sıkı bir şekilde yasaklayıp, bütün meyhaneleri kapattı. Sultan Üçüncü Mehmed Han’ın, Handan Sultan’dan; Mahmûd, Ahmed, Cihangir, Mustafa ve Selim isimli oğullarıyla, iki kızı olmuştur. Mahmûd, Cihangir ve Selim sağlığında vefât etmiştir.
