egistan meydanına girerken
karşıda görülen binadır. Yayvan etkili giriş cephesinde Orta Asya’nın klasik
cephe şemasını görüyoruz. Ortadaki çok büyük taçkapı, iki katlı nişlerle
hareketlenen duvarlarla iki köşedeki minarelere bağlanır. Bütün cephe sırlı
tuğlalarla ve çinilerle tezyinatlıdır.
Ortadaki görkemli taçkapısı Uluğ
Bey ve Şir-Dor medreselerindeki kadar büyüktür. Taçkapı çerçevesi, köşe
sütunçeleri, kemerli panoları, kufî yazılı bordürü ve giriş eyvanını saran
kordon benzeri burgulu çinileri diğer medreselerle uyum sergiler. Ancak giriş
eyvanı hem çokgen biçimli, hem kubbe örtülüdür. Nişin içi, kubbe dahil
çinilerle kaplanmış. Kaburgalı kubbenin eteğindeki yazı bantı bütün eyvanı
kuşatır. Alt kısmı iki katlı, kemerli nişlerle tezyin edilmiştir.
Yan duvarlar kemerli niş
sırasıyla meydana gelir. Niş tonozları ve içleri sırlı tuğlalarla, kemer
köşelikleri çinilerle işlenmiş. Minarelerin şerefesi, beden duvarının hemen
üstü hizasında kemerli ezan okuma yeri biçimindedir. Üstü turkuvaz çini
kubbeyle örtülür. Minare gövdesi sırlı tuğladan geometrik desenlerle
nakışlıdır.
1660 yılında, Şir Dor medresesi
gibi Yalangtuş Bahadır Han tarafından yaptırılmış. 75×75 metrelik taban
oturumuyla meydandaki diğer medreselerden daha büyütür. Medrese eskiden Ulucami hizmetini de görüyormuş.
İçeriye girince öğrenci
odalarının nişleriyle sarılan gayet güzel süslemeli büyük avluya ulaşıyoruz. Ve
binanın aslında tek katlı olduğunu fark ediyoruz. Yani iki katlı görünen ön
cephe kabuk şeklindedir. Giriş tarafında arkadan dış cephenin yükselen
duvarları görülüyor.
Avluda özellikle dört büyük
taçkapı dikkati çeker. Taçkapılar hem diğer bölümlerden daha yüksek, hem daha
süslüdür. Girişe göre solda, daha da büyük olanı, mescitin girişini vurguluyor.
Diğer ikisi dershanelerin kapısıdır.
Taçkapıların tezyini aynı
özellikleri taşır. Binadan %30 oranın yüksektir. Ortasında eyvan havası veren
yüksek niş yapılmış. Fakat gerçek eyvan değildir. Çünkü derslik mekanlarının
avluya bakan cepheleri iklim şartları sebebiyle kapalıdır. Hepsinin köşeleri
sütunçelerle süslenip çevresi geometrik desenli ve hatlı bordürlerle sarılır. Üstü
hat kuşağıyla taçlanır. Niş kemerinin köşelikleri çini tezyinatlıdır. Niş içi,
sırlı tuğladan geometrik desenlerle işlemelidir. Bu medreseye has bir uygulama olarak
giriş kapıları nişin merkezinden değil, yanlarındandır.
Avludaki kemerlerin tamamı
çiniden köşeliklidir. Mermer subasman dışında her yer renkli sırlı tuğlalarla
tezyin edilmiştir. Medrese odalarının nişlerinde kapıların üstünde çini hat
panoları ve çiniden içlik pencere bulunur.
Mescit kapısı avlu duvarından
ileriye çıkar. Tezyini diğerlerinden daha özenlidir. Kapı çerçevesinin iki
yanında kemerli panolar var. Eyvanımsı nişin köşeleri sütunçelerle zenginleşir.
Sütunçelerin başlığı hizasında nişi saran yazı kuşağı görülüyor. Kuşak yazının
alt ve üst kısımları farklı desenlerde işlenmiş. Ortadaki geniş kapının
hafifletme kemeri, çini kafesli pencere ile süslenir. Mescit kapısı olduğundan
mermer subasman daha yüksek yapılıp üstü mukarnas bant ve hat kuşağı ile tezyin
edilmiş. Köşelerdeki sütunçelerin tabanı da mermerdendir.
Mescidin yüksek turkuvaz
çinilerle, kubbe eteği mukarnasla, kasnağı hat ile süslenmiş.
Mescide girdiğimizde bizi şaşırtacak
kadar çok, zengin tezyinat ile karşılaşıyoruz. Her taraf pırıl pırıl altınla,
renk renk kalemişi nakışlarla tezyin edilmiş. Muhteşem tezyin insanı içine
çekip dış dünyayla bağlarını kopartıyor. Zaten “Tilla Kari”“Altın İşlemeli”
demektir. Mescit tezyinattan ötürü bütün medrese bu ismi almış.
Burası dört büyük niş ile
hareketlenen, kubbe örtülü mekandır. Sanki mekan daha aydınlık olsa, altınların
pırıltısı gözümüzü kamaştırırdı gibi hissediyoruz. Kapının karşısındaki mermer
mihrap mukarnas yaşmakla örtülüdür. Çerçevesi altın varak bezemeli mihrap nişi,
lacivert üstüne altın harfli yazı kuşağıyla sarılır.
Duvarların alt kısmı mermerdendir.
Üstündeki mukarnas ve kabartma hat kuşağı tamamen altınlarla tezyin edilmiştir.
Üstü, kubbenin içi ve mukarnas dahil koyu minyatür renklerinde kalemişi ve bol
altın varakla donatılmış. Kubbeye geçişte köşe kemerleri mukarnas yaşmaklıdır. Kubbenin
yarısına kadar olan kısmına mukarnas tezyin edilmiş. Bu görkemli süsleme içinde
minber 11 basamaktan ibarettir. Mermerden yapılmış ve yüksek olması buralar
için bir ayrıcalık. (Yrd. Doç. Dr. Gözde Ramazanoğlu)
